مقدمه
شلمچه تا حلبچه «چهارمین کتاب از مجموعه شش جلدی» سیری در جنگ ایران و عراق است. در این کتاب رخدادهای سیاسی و نظامی جنگ در حد فاصل عملیات‌های کربلای 5 (دی 1365) و والفجر 10 (اسفند 1366) مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. بدون تردید، روند جنگ در این مرحله، در عین آن که برآیند تحولات ناشی از فتح فاو بود، عملا زمینه‌ها و مقدمات خاتمه یافتن آن را فراهم ساخت. بنابراین، اهمیت بررسی اوضاع و دشواری‌های سال پایانی جنگ و تأثیراتش در نحوه اختتام آن، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که ضرورت تبیین و تدوین کتاب حاضر را تا اندازه‌ای توضیح می‌دهد.
کتاب «شلمچه تا حلبچه» بر پایه‌ی واقعیت‌ها و رخدادهای سیاسی و نظامی جنگ طی مقطع زمانی مذکور، در سه فصل تنظیم شده است. فصل نخست کتاب با عنوان «جنگ در آستانه سال 66» به بررسی تحولات جنگ در سال 65 و تأثیر آن بر اتخاذ رهیافت جدید ایران و عراق همراه با تشریح مواضع امریکا و شوروی (پیشین)، اختصاص یافته است. اصولا توضیحات مندرج در این فصل، زمینه‌ها و بستر اصلی شکل‌گیری روند جدید جنگ را در سال 1366 ترسیم می‌کند.
زمینه‌های گسترش بحران در خلیج فارس، با تشدید حملات عراق به پایانه‌های نفتی و نفت‌کش‌های ایران و مقابله به مثل جمهوری اسلامی،
[ صفحه 14]
مدخل مباحث فصل دوم کتاب است که تحت عنوان «گسترش جنگ در خلیج فارس» تنظیم شده است. عراقی‌ها با تکیه بر برتری هوایی و با بهره‌برداری از فضای شدیدا متشنج حاکم بر روابط امریکا و ایران، تهاجمات خود را با هدف «بین‌المللی کردن جنگ»، گسترش دادند. واکنش ایران در مورد اقدامات عراق، به درخواست کویت از امریکا برای اسکورت نفت‌کش‌های این کشور منجرشد. نگرانی امریکا از عواقب و پیامدهای پذیرش درخواست کویت و بحث‌های مناقشه‌آمیزی که میان کنگره و دولت امریکا درگرفت، سبب شد تا در مرحله نخست، امریکا از اجابت این درخواست خودداری کند. ارائه این پیشنهاد به شوروی (پیشین) و موافقت روس‌ها با اجاره دادن سه نفت‌کش به کویت، سبب گردید تا امریکا سرانجام پرچم خود را بر فراز نفت‌کش‌های کویت به اهتزاز درآورد.
تصویب قطع‌نامه 598 در شورای امنیت سازمان ملل، تنها به فاصله یک روز قبل از آغاز اسکورت نفت‌کش‌ها، نمایانگر تلاش امریکا جهت کسب مجدد ابتکار عمل در جنگ ایران و عراق بود. تلاش‌های دیپلماتیک ایران در مورد صدور قطع‌نامه 598 و حضور قدرت‌مندانه سپاه پاسداران در عرصه دریا برای مقابله با تهاجمات عراق و سیاست باجگیرانه امریکا در خلیج فارس، فصل جدیدی از درگیری میان ایران و امریکا را در منطقه خلیج فارس گشود. مراحل درگیری میان دو کشور در ماه‌های شهریور و مهر سال 1366، همراه با بررسی نتایج و بازتاب‌های آن، بخش‌های پایانی فصل دوم کتاب را تشکیل می‌دهند.
کلیه تلاش‌های نظامی ایران در سال 1366 در فصل سوم کتاب تحت عنوان «جنگ در غرب کشور و آزادسازی حلبچه» مورد بررسی قرار گرفته است. عملیات‌های کربلای 10، فتح 5 نصر 4 و نصر 7 گرچه در نیمه نخست سال 1366 انجام گرفت که از نظر زمانی بر رخدادهای خلیج فارس تقدم دارد، لیکن به دلیل سنخیت آن و از همه مهم‌تر تأثیر این سلسله عملیات در شکل‌گیری و اجرای استراتژی جدید ایران در منطقه
[ صفحه 15]
غرب کشور، کلیه مباحث نظامی در این فصل تشریح و تجزیه و تحلیل شده است.
به رغم موانع و دشواری‌هایی که برای اجرای عملیات در فصل زمستان، روی ارتفاعات صعب العبور وجود داشت، تداوم جنگ در منطقه غرب کشور با اجرای عملیات‌های نصر 8 و بیت المقدس 2 و 3 در پاییز و زمستان 1366، نشان دهنده‌ی مشکلات و پیچیدگی‌های حاکم بر جنگ بود. در واقع، «بن بست در جنوب» [1] دو راه حل فرا روی فرماندهان سپاه که مسئولیت جنگ را برعهده داشتند، قرار داده بود. راه حل نخست، «ابراز ناتوانی از ادامه جنگ بود.» چنان که تلویحا برخی مشوق این نظر و در انتظار اظهار آن از سوی سپاه بودند. «تلاش برای شکستن بن بست جنگ با گرفتن زمان از دشمن» راه حل دومی بود که سپاه با در نظر گرفتن کلیه ملاحظات مبنی بر ادامه جنگ، انتخاب کرد.
مشکلات و دشواری‌های جنگ روی ارتفاعات در فصل زمستان، همراه با هوشیاری دشمن در مورد اهداف قوای نظامی ایران برای تصرف استان سلیمانیه، منجر به مسدود شدن راه‌کارها شد. در نتیجه پیدایش این وضعیت، عملیات والفجر 10 برای منطقه حلبچه طرح‌ریزی شد و در موقعیتی که تهران در زیر حملات موشکی عراق قرار داشت، به اجرا درآمد.
تهاجم شیمیایی عراق به مردم حلبچه با «گاز سیانور» به مثابه یک «فاجعه انسانی» و قتل‌عام بی‌رحمانه مردم بی‌دفاع، واکنش گسترده‌ای را در رسانه‌های خارجی به دنبال داشت که در پایان فصل سوم تشریح شده است.
[ صفحه 16]
کتاب حاضر همانند سایر کتاب‌هایی که مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ منتشر کرده است، با بهره‌برداری از حاصل زحمات کلیه راویان و محققین این مرکز که با تلاش‌های صادقانه خود در گردآوری مجموعه بی‌نظیر و ارزشمند منابع تحقیقاتی جنگ ایران و عراق مشارکت داشته‌اند تدوین شده است. این مرکز مراتب سپاس و تشکر خود را از این عزیزان و نیز کلیه برادرانی که در تهیه و انتشار این کتاب نقش داشته‌اند، ابراز می‌دارد.
همچنین لازم است از زحمات فراوان و توجهات بی‌شائبه‌ی سرلشکر محسن رضایی، تیمسار علی شمخانی و سرتیپ غلامعلی رشید که با ارائه نظریات کارشناسانه‌ی خویش در جهت تکمیل و پربار شدن کتاب، این مرکز را یاری کردند، تشکر و قدردانی شود.
مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
تابستان 1376
[ صفحه 18]